کاخ اردشیر بابکان فیروزآباد فارس
کاخ اردشیر بابکان از سه قسمت اصلی تشکیل شده که شامل یک حیاط، دو ایوان و سه تالار کناری آن است. این کاخ زیربنایی با ابعاد ۱۰۴ متر در ۵۵ متر داشته و برای ساخت آن از مهم‌ترین مصالح دوران ساسانی یعنی کاشی، گچ و سنگ‌های نیم تراش خورده استفاده شده است. استفاده از این مصالح باعث شده تا معماری داخل کاخ چشم‌نواز و زیبا باشد.
وجود ایوان و گنبد، کاخ اردشیر ساسانی را به اولین بنای دارای این امکانات در تاریخ ۱۸۰۰ سال پیش تبدیل کرده است. شیوه ساخت و استحکام بنا به‌گونه‌ای است که ساختمان آن پس از ۱۸۰۰ سال هنوز پابرجاست و با وجود آسیب‌های وارده در طول دوران، هنوز گنبد بلند و زیبا و ایوان‌های خود را دارد.
در بخش شرقی کاخ می‌توانید چهار ساختمان گنبدی‌شکل را ببینید که به‌وسیله فیل‌پوش ساخته شده و سقف آن‌ها به‌شکل دایره بوده و به قطر یک متر در میانه گنبد باز است. فیل‌پوش، گوشواره یا سه‌کنج یکی از عمده‌ترین روش‌های گوشه‌سازی در ساختمان‌های بزرگ قدیمی است. فیل‌گوش در اصل روشی برای ساخت گنبد یا طاق روی دیوارهای اصلی بناهای مرتفع است که در آن مقطع چهارگوش دیوارها به مقطع گرد تغییر شکل پیدا می‌کند.
از کنار دیوار شرقی کاخ اردشیر بابکان، رودی عبور می‌کند که عامل اصلی آبادانی در این منطقه بوده و وجود عنصر آب در کنار چهار عنصر طبیعی اصلی دیگر، باعث ایجاد منطقه‌ای استراتژیک و مهم شده است. در بخش شمالی محوطه کاخ اردشیر ساسانی می‌توانید چشمه‌ای زیبا را ببینید که دورتادور آن طبیعتی سبز شکل گرفته است.
- تالارها
تالارهای کاخ اردشیر بابکان ساختاری تودرتو دارد و به این ترتیب چندین تالار در دل یکدیگر شکل گرفته است. تمامی تالارهای کاخ اردشیر ساسانی به یکدیگر راه دارد و این شیوه معماری بنای داخلی در اصل عمده‌ترین تفاوت بنای کاخ اردشیر بابکان با دیگر بناهای متعلق به دوره ساسانی است.
یکی از دلایلی که باعث استحکام و تداوم ماندگاری این بنا طی بیش از ۱۸۰۰ سال شده، استفاده از سنگ‌های میخکی برای ساخت تالارها، پایه بنا، راهروها و ایوان‌ها است. داخل تالارها نیز از تزیینات هنری خاص و ظریفی استفاده شده که به‌نوعی گچ‌بری مختص دوره ساسانی است. روی دیوار بیرونی کاخ می‌توانید سنگ‌نگاره‌ای از مراسم تاجگذاری اردشیر ساسانی را ببینید.
- حیاط کاخ
کاخ اردشیر بابکان حیاطی بزرگ دارد که در بخش میانی بنا قرار گرفته و دو ایوان نسبتاً بزرگ دارد. این شیوه ساخت حیاط، تالارها و ایوان‌های اطراف آن نیز نشانی از سبک و سیاق ساخت بناهای بزرگ در دوره ساسانی است. باتوجه‌به اینکه در دوره‌های بعدی نمونه‌هایی از ساخت این نوع حیاط‌ها را در بناهای تاریخی می‌بینیم، پس می‌توان نتیجه گرفت که معماران ساسانی به‌نوعی مبتکر این سبک معماری داخلی بوده‌اند.
- ایوان های کاخ اردشیر بابکان
کاخ اردشیر بابکان از اولین نمونه‌های ساخت بناهای تاریخی دوره ساسانی است که در آن ایوان و گنبد وجود دارد. به همین دلیل نیز ایوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های کاخ اردشیر ساسانی محسوب می‌شود. در بنای کاخ می‌توانید یک ایوان مرتفع، دو ایوان بزرگ قوسی‌شکل و چند ایوان کوچک‌تر را ببینید.
معماران ساسانی برای ساخت قسمت بالای ایوان‌های کوچک‌تر کاخ از روش ساخت گیلوئی استفاده کرده‌اند. گیلو در اصل بخش بین طاق عمارت و دیوار است که روی آن گچ‌بری و نقاشی انجام شده و مانند گلوی سقف و طاق بنا عمل می‌کند. مشابه همین سبک ساخت ایوان را می‌توانید در بنای تخت جمشید ببینید.
ایوان‌های گنبدی‌شکل به‌جای‌مانده از کاخ اردشیر ساسانی نمونه‌ای گویا از هنرمندی و توانمندی معماران دوره ساسانی است. سبک سخت ایوان‌ها چنان با اهمیت بوده که حتی در دوره‌های بعدی نیز از آن برای ساخت بناهای مختلف استفاده شده است.
- گنبدهای کاخ
باتوجه‌به اینکه ساخت بناهای گنبددار در دوره ساسانی آنچنان رواج نداشته، پس می‌توان کاخ اردشیر بابکان را اولین بنای دوره ساسانی دانست که در معماری آن از گنبد استفاده شده است. کاخ اردشیر ساسانی ۴ گنبد دارد که برای نصب آن‌ها از سبک معماری گوشه‌سازی یا فیل‌پوش استفاده شده که در بخش ابتدایی مقاله به آن پرداختیم.
- تزیینات و گچ‌بری‌ها
کاخ اردشیر بابکان تالارهایی تو در تو دارد که روی دیوارهای آن می‌توانید آثار به‌جای‌مانده از گچ‌بری‌های مختص دوره ساسانی را ببینید. معماران ساسانی برای پوشاندن خشت‌های به‌کاررفته در ساخت بنای کاخ، تمام بخش درونی تالارها، ایوان‌ها و بخش بیرونی بنا را با گچ‌بری‌های زیبا تزیین کرده‌اند. امروزه تنها در بخش‌های کوچکی از داخل بنا می‌توانید آثار به‌جای‌مانده از گچ‌بری استادان ساسانی را ببینید.
- ستون‌های چهارگوش
نمونه ستون‌های چهاگوش و ستون‌هایی از سنگ میخکی را در کاخ اردشیر بابکان به وضوح می‌توانید ببینید. این ستون‌ها شباهت بسیاری به ستون‌های بناهای دوره اشکانی دارد با این تفاوت که دورتادور آن‌ها تزیینات گچی زیبایی کار شده است.
آدرس کاخ اردشیر بابکان
استان فارس، شهرستان فیروزآباد، ۳کیلومتری شمال شهرستان فیروز آباد، کاخ اردشیر بابکان