به بزرگی قلعه دختر فیروزآباد زمانی پی خواهید برد که از نزدیک عظمت چشمگیر و شکوه قلعه را به چشم ببینید. الحق ضرب‌المثل «شنیدن کی بود مانند دیدن» مصداق این سازه است و تا قدم‌های مبارکتان جای‌جای قلعه را طی نکند، شاید عظمت قلعه فیروزآباد را دست‌کم بگیرید.
گرچه امروز قلعه دختر مانند روزهای پرفروغ و غرور جوانی‌اش قلعه‌ای مستحکم نیست، ولی گذشت زمان چیزی از شکوه این سازه کم نکرده است. هر زمان راهسپار شهر شیراز شدید، پیشنهاد می‌کنم اگر دوستدار جاهای تاریخی شیراز هستید، از قلعه فیروزآباد بازدید کنید. این جاذبه تاریخی در تاریخ ۱۲اسفند۱۳۱۵ به ثبت یکی از آثار ملی درآمد. در سال ۲۰۱۸ قلعه فیروزآباد شیراز در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت؛ عقیده دارم، سازمان یونسکو خیلی دیر دست به کار شده و در حقیقت کم‌لطفی بزرگی به قلعه کرده است.
بخش‌های مختلف قلعه فیروز آباد
جذاب‌ترین قسمت از قلعه فیروزآباد شرح زیبایی‌هایش است، گرچه کلمات در برابر وصف بزرگی و جلال قلعه دختر بسیار عاجز است. این قلعه از بخش‌های متعددی از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج ساخته شده است.
که طبیعتا هرکدام کاربری مخصوص به خودش را دارد. خودتان را برای یک تاریخ‌گردی از جنس روزهای اشکانی و ساسانی آماده کنید تا از این قافله تاریخی عقب نمانید.
جذابیت کم‌نظیر معماری قلعه
قلعه دختر از سه طبقه متوالی در ۲۳۰۰ مترمربع مساحت، بنا شده که با برج پلکانی به یکدیگر وصل است. در طبقه اول یا همان برج نگهبانی، برج‌هایی در جهات مختلف قلعه قرار داشت که با روزنه‌های مخصوصی که داشتند، امکان نگهبانی و تیراندازی از داخل به خارج قلعه فیروزآباد را فراهم می‌کردند. علاوه بر این یک آب‌انبار و دو حلقه چاه مخفی از ته دل کوه تا عمق رودخانه حفاری شده بود. باورکردنی نیست، در آن دوران چه سازه‌های حیرت‌انگیزی ساخته می‌شد، آن هم با کمترین تجهیزات ساخت‌وساز.
طبقه دوم از حیاط مرکزی و تالاری عظیم تشکیل می‌شد؛ این طبقه از قلعه دختر محل استراحت نگهبانان و محافظان و بخشی از این طبقه محل پذیرایی و اقامت از مهمانان بود. از شکوه طبقه سوم برایتان نگویم که گل سرسبد قلعه دختر فیروزآباد محسوب می‌شد. سرای شاهی با گنبدی پوشانده شده بود که هرکسی اجازه رفتن به طبقه سوم را نداشت. متاسفانه بر اثر زلزله‌های مکرر و گذشت زمان، بنای گنبد تخریب شده است.
حیاط قلعه دختر
همان طور که انتظار می‌رود، در سکوی میانی کاخ یک حیاط مرکزی است. می‌توان گفت این حیاط میعادگاه تالارهایی محسوب می‌شد که در اطراف حیاط قرار دارد. سقف تالارها با استفاده از طاق‌های ضربی که یکی از قدیمی‌ترین سقف‌های رایج در ایران باستان است، به‌وسیله هنر دست معماران ساخته شده است.
از میان این تالارها، برخی از آن‌ها سکوهای جانبی کوتاه دارد و تعدادی دیگر از سکوهای تالارها با استفاده از راه‌پله در دسترس بودند. یک زمانی در یکی از این اتاق‌ها غذاهای اصیل ایرانی پخت‌وپز می‌شد و عطروبوی غذاها در حیاط مرکزی می‌پیچید. از چشم‌نوازترین معماری این حیاط (ضلع خاوری)، یک سکوی بلندی است که از میان آن راه‌پله‌ای با طاق‌های بسته تزیین شده و به‌سوی بالاترین سطح کاخ قلعه (سکوی سوم) می‌رسد.
حمامک قلعه فیروزآباد
در جوار دیوار شرقی قلعه دختر حمامی وجود دارد که به آن حمامک می‌گویند. شاید باورتان نشود، دمای هوا در این حمام در هر دو فصل زمستان و تابستان ۳۰ درجه است و هوای مطبوع غار باعث می‌شد، پای پادشاه و افراد سلطنتی برای حمام به داخل غار یا همان حمامک باز شود. باتوجه‌به آهکی‌بودن غار، آثار زیادی داخل غار از آن دوران مشاهده نمی‌شود که دلیل آن می‌تواند تغییر شکل غارهای آهکی باشد.
معماری مدرن گنبد قلعه دختر
اگر از نمای بالا به قلعه دختر نگاه کنید، متوجه شکل مستطیلی آن می‌شوید که بر بلندای قلعه یک گنبد بزرگ هلالی‌شکل روی یک اتاق بزرگ ساخته شده است. این اتاق همان سرای شاهی بود که از تزییات خاص آن دوره در معماری‌اش بی‌نصیب نمانده است.
اتاقی که گنبد روی آن بنا قرار دارد، به‌شکل مربع بوده که در بالاترین قسمت از قلعه جای گرفته است. با اینکه معماران رومی مشکل قراردادن سقف‌های هلالی بر روی بنای چهارکنج را برطرف کرده بودند و گوشه‌ها را با جلوآوردن تدریجی سنگ‌ها یا آجرها به بهترین شکل می‌ساختند، اما در ساخت این گنبد شیوه جدیدی از تکنیک‌های معماری به کار رفت که نظیر آن فقط قلعه دختر فیروزآباد بود.
این تکنیک شگفت‌انگیز استفاده از سکنج (سه‌کنج) در گوشه‌ها بود که برای ساخت گنبد از این روش استفاده شد. از دیگر نام‌های سکنج که به‌احتمال‌زیاد به گوش تاریخ‌گردان خورده، گوشواره یا فیلگوش است.
قلعه دختر از لاشه سنگ، گچ دست‌کوب و ملاط ساروج متولد شد. در این قلعه یک تالار ۱۴ مترمربعی وجود دارد که ارتفاع آن ۱۸ مترمربع است!.
آدرس قلعه دختر فیروزآباد
استان فارس، شهرستان فیروزآباد، ده کیلومتری شمال شهرستان فیروز آباد